Het brein verklaard: ADHD

Wat is ADHD?

ADHD staat voor Attention Deficit Hyperactivity Disorder, wat in het Nederlands "Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit" betekent. Het is een neurologische ontwikkelingsstoornis die meestal in de kindertijd begint en kan aanhouden tot in de volwassenheid. ADHD wordt gekenmerkt door verschillende symptomen, waaronder moeite met het richten van de aandacht, hyperactiviteit en impulsiviteit. Deze symptomen kunnen het dagelijks functioneren van een persoon beïnvloeden, zowel op school als in sociale situaties. De exacte oorzaak van ADHD is niet volledig begrepen, maar genetische en omgevingsfactoren spelen waarschijnlijk een rol bij het ontstaan ervan. De behandeling van ADHD kan onder andere bestaan uit gedragsinterventies, counseling en medicatie, afhankelijk van de ernst van de symptomen en de individuele behoeften van de persoon met ADHD. Het doel van de behandeling is om de symptomen te verminderen en de persoon te helpen beter om te gaan met de uitdagingen die ADHD met zich mee kan brengen.

Dit artikel is geen vervanging voor de medische wetenschap, het stellen van diagnoses of behandelen van ADHD. Raadpleeg altijd een arts of medisch specialist bij het vermoeden van ADHD.

Wat zijn de kenmerken?

ADHD wordt gekenmerkt door een combinatie van symptomen die in twee hoofdcategorieën vallen: aandachtsproblemen en hyperactiviteit-impulsiviteit. Niet iedereen vertoont alle symptomen en de ernst kan variëren. De belangrijkste kenmerken van ADHD zijn:

Aandachtsproblemen:

• • Moeite hebben met het richten van de aandacht op details en taken.
  • Snel afgeleid zijn door externe prikkels.
  • Lijken niet te luisteren wanneer iemand tegen hen spreekt.
  • Organisatorische problemen, zoals het vergeten van afspraken of taken.
  • Moeite met het voltooien van taken en opdrachten.

Hyperactiviteit:

• • Onrustig bewegen, zoals wiebelen met handen of voeten.
  • Voortdurend in beweging zijn of opstaan in situaties waarin dit niet gepast is.
  • Praten in overmatige mate.

Impulsiviteit:

• • Moeite hebben met wachten op hun beurt.
  • Ongepaste opmerkingen maken zonder erbij na te denken.
  • Impulsieve beslissingen nemen met mogelijk negatieve gevolgen.

Het is belangrijk op te merken dat ADHD een neurologische stoornis is die een aanzienlijke invloed kan hebben op het dagelijks leven van iemand. De symptomen van ADHD kunnen variëren in ernst en kunnen leiden tot moeilijkheden op school, werk, in relaties en bij dagelijkse taken. Diagnose en behandeling, vaak in samenwerking met een professionele zorgverlener, zijn belangrijk om mensen met ADHD te helpen hun symptomen te beheersen en optimaal te functioneren.

Wat zijn de oorzaken?

De exacte oorzaak van ADHD is nog niet volledig begrepen, maar wetenschappers geloven dat het een complexe aandoening is met meerdere oorzaken. Er zijn verschillende factoren die bijdragen aan het ontstaan van ADHD:

Genetische aanleg

Erfelijkheid speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling van ADHD. Kinderen van ouders met ADHD hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van de aandoening. Er zijn genetische varianten geïdentificeerd die geassocieerd worden met ADHD.

Neurologische factoren

Onderzoek wijst uit dat er verschillen kunnen zijn in de structuur en functie van bepaalde hersengebieden bij mensen met ADHD, met name die betrokken zijn bij aandacht, impulsiviteit en hyperactiviteit.

Chemische onbalans

Er wordt verondersteld dat onevenwichtigheden in bepaalde neurotransmitters, zoals dopamine en noradrenaline, een rol spelen bij ADHD. Deze chemicaliën spelen een rol in de communicatie tussen de zenuwcellen in de hersenen.

Omgevingsfactoren

Hoewel genetische aanleg een belangrijke rol speelt, kunnen omgevingsfactoren ook bijdragen aan het risico op het ontwikkelen van ADHD. Vroeggeboorte, blootstelling aan bepaalde schadelijke stoffen tijdens de zwangerschap, loodblootstelling op jonge leeftijd en andere omgevingsfactoren kunnen een rol spelen.

Psychosociale factoren

Stressvolle levensgebeurtenissen en disfunctionele gezinsomstandigheden kunnen het risico op het ontwikkelen van ADHD vergroten of de symptomen verergeren.

Het is belangrijk op te merken dat ADHD een complexe interactie van genetische, neurologische en omgevingsfactoren inhoudt, en de exacte oorzaak kan variëren van persoon tot persoon. Diagnose en behandeling van ADHD zijn gebaseerd op het beoordelen van symptomen en het ontwikkelen van een individueel behandelplan dat kan bestaan uit gedragstherapie, medicatie of een combinatie van beide om de symptomen te beheersen.

Hoe wordt de diagnose gesteld?

De diagnose van ADHD wordt meestal gesteld door een ervaren zorgprofessional, zoals een kinderarts, psychiater, psycholoog of klinisch gespecialiseerde verpleegkundige. Het diagnoseproces omvat meestal verschillende stappen, waaronder:

1. Klinische evaluatie

De zorgverlener zal een uitgebreide klinische beoordeling uitvoeren. Dit omvat een grondig gesprek met de persoon die wordt geëvalueerd, evenals vaak met ouders, verzorgers, leerkrachten of andere betrokkenen om informatie te verzamelen over het gedrag en de symptomen van de persoon in verschillende omgevingen.

2. Criteria van de diagnostische handleiding

Om ADHD vast te stellen, moet de persoon voldoen aan de criteria die zijn uiteengezet in diagnostische handboeken, zoals de "Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders" (DSM-5) in de Verenigde Staten of de "International Classification of Diseases" (ICD-10 of ICD-11) elders in de wereld. Deze criteria omvatten specifieke symptomen van aandachtsproblemen, hyperactiviteit en impulsiviteit, evenals informatie over de duur en ernst van deze symptomen.

3. Uitsluiting van andere aandoeningen

Het is belangrijk om andere mogelijke oorzaken van de symptomen uit te sluiten. Er zijn andere aandoeningen, zoals angststoornissen, depressie of leerstoornissen, die vergelijkbare symptomen kunnen vertonen, en deze moeten worden overwogen en uitgesloten.

4. Observeren van gedrag

Vaak worden gestandaardiseerde vragenlijsten en observaties gebruikt om gedrag in verschillende situaties, zoals thuis en op school, te beoordelen.

5. Informatie verzamelen

De zorgverlener kan aanvullende informatie verzamelen door middel van vragenlijsten en testen om een vollediger beeld te krijgen van het functioneren van de persoon.

Het proces van het stellen van de diagnose ADHD is multidisciplinair en vereist een grondige beoordeling. Het is belangrijk op te merken dat het stellen van de diagnose ADHD een klinische beslissing is en dat deze niet op basis van één enkele test kan worden gesteld. Een nauwkeurige diagnose is van cruciaal belang om passende behandelingsopties te bepalen en de juiste ondersteuning te bieden aan mensen met ADHD.

Helaas kan er nog geen diagnose middels een hersenscan worden gesteld. Er is in de basis niets kapot bij iemand met ADHD waardoor een scan geen ander beeld geeft dan bij mensen zonder de diagnose.

Behandelen van ADHD

ADHD kan op verschillende manieren worden behandeld, afhankelijk van de individuele behoeften en symptomen. De behandeling van ADHD is meestal gericht op het verminderen van de symptomen en het helpen van de persoon om beter te functioneren in het dagelijks leven. Hier zijn enkele van de meest voorkomende behandelingsbenaderingen:

Gedragstherapie

Gedragstherapie is een belangrijk onderdeel van de behandeling van ADHD. Cognitieve gedragstherapie (CGT) en gedragstherapie voor kinderen met ADHD (CBT-ADHD) kunnen mensen met ADHD helpen om hun gedrag te begrijpen en te beheersen. Deze therapieën richten zich vaak op het ontwikkelen van vaardigheden zoals time management, organisatie en impulsbeheersing.

Medicatie

Medicatie kan effectief zijn bij het verminderen van de symptomen van ADHD, met name aandachtsproblemen en hyperactiviteit. De twee hoofdtypen medicijnen die worden gebruikt, zijn stimulerende middelen (zoals methylfenidaat en amfetaminen) en niet-stimulerende middelen (zoals atomoxetine). De keuze van het medicijn en de dosering worden individueel aangepast aan de behoeften van de persoon.

Onderwijs en training

Voor kinderen met ADHD kan het nuttig zijn om ondersteuning op school te krijgen, zoals een individueel onderwijsplan (IEP) of 504-plan. Deze plannen kunnen accommodaties bieden, zoals extra tijd voor opdrachten of toetsen, om de academische prestaties te verbeteren.

Oudertraining

Ouders van kinderen met ADHD kunnen baat hebben bij training en ondersteuning om effectieve opvoedingsstrategieën te leren die zijn afgestemd op de behoeften van hun kind.

Leefstijlveranderingen

Een gezonde levensstijl kan de symptomen van ADHD helpen beheersen. Dit omvat voldoende slaap, regelmatige lichaamsbeweging, een uitgebalanceerd dieet zoals bijvoorbeeld een ketogene leefwijze en stressmanagementtechnieken.

Counseling

Voor volwassenen met ADHD kan counseling of psychotherapie helpen bij het omgaan met de emotionele en sociale uitdagingen die vaak samengaan met de aandoening.

Ondersteunende diensten

Afhankelijk van de behoeften van de persoon met ADHD, kunnen aanvullende ondersteunende diensten, zoals coaching, sociale vaardigheidstraining en beroepsbegeleiding, nuttig zijn.

De beste aanpak voor de behandeling van ADHD kan variëren van persoon tot persoon, en vaak wordt een combinatie van behandelingen gebruikt. Het is belangrijk om met een zorgverlener samen te werken om een behandelplan te ontwikkelen dat is afgestemd op de specifieke symptomen en behoeften van de persoon met ADHD.

Verschil ADHD & ADD

Vaak worden ADHD en ADD (Attention Deficit Disorder) door elkaar gebruikt. Hoewel de basis van beide afwijkingen gelijk zijn is er wel degelijk een heel groot verschil. Het belangrijkste verschil tussen ADHD en ADD  ligt in de aanwezigheid of afwezigheid van hyperactiviteit. Beide aandoeningen behoren tot dezelfde diagnostische categorie, maar ze verschillen in termen van symptomen:

1. ADHD: Mensen met ADHD vertonen symptomen van aandachtsproblemen, hyperactiviteit en impulsiviteit. ADHD wordt verder onderverdeeld in drie subtypes:

   • Het overwegend onoplettende subtype, waarbij aandachtsproblemen op de voorgrond staan zonder prominente hyperactiviteit of impulsiviteit.
   • Het overwegend hyperactief-impulsieve subtype, waarbij hyperactiviteit en impulsiviteit op de voorgrond staan zonder duidelijke aandachtsproblemen.
   • Het gecombineerde subtype, waarbij zowel aandachtsproblemen als hyperactiviteit-impulsiviteit aanwezig zijn.

2. ADD (Attention Deficit Disorder): In het verleden werd ADD gebruikt om te verwijzen naar de vorm van ADHD waarbij hyperactiviteit niet prominent aanwezig was. Tegenwoordig wordt de term "ADD" echter niet langer gebruikt in de diagnostische handboeken zoals de DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). In plaats daarvan wordt nu de term "ADHD" gebruikt voor alle vormen van de aandoening, en de subtypes worden gebruikt om de specifieke symptomen en presentaties te beschrijven, zoals hierboven vermeld.

Met andere woorden, de term "ADD" is verouderd en wordt niet meer officieel gebruikt voor de diagnose van aandachtsproblemen zonder hyperactiviteit. In plaats daarvan wordt nu het specifieke subtype van ADHD aangegeven, afhankelijk van welke symptomen het meest op de voorgrond staan bij een individu. Dus, als iemand voornamelijk aandachtsproblemen heeft zonder veel hyperactiviteit of impulsiviteit, zou dit worden gediagnosticeerd als het "overwegend onoplettende subtype van ADHD."

Leven met ADHD

Hoewel ADHD vaak wordt geassocieerd met uitdagingen en moeilijkheden, zijn er ook veel positieve aspecten en voordelen die kunnen voortvloeien uit deze aandoening. Het is belangrijk op te merken dat de voordelen van persoon tot persoon kunnen verschillen en niet alle mensen met ADHD dezelfde ervaringen zullen hebben. Het maakt het leven met ADHD echter een stuk makkelijker als er wordt gefocust op deze voordelen en het leven daarop in te richten bij studie- of baankeuze. Enkele mogelijke voordelen en positieve aspecten van ADHD zijn onder meer:

1. Creativiteit: Veel mensen met ADHD hebben een levendige verbeelding en creatieve geest. Ze zijn vaak in staat om buiten de gebaande paden te denken en innovatieve oplossingen te bedenken voor problemen.

2. Energie en enthousiasme: Mensen met ADHD hebben vaak veel energie en enthousiasme. Ze kunnen zeer gepassioneerd zijn over hun interesses en projecten, wat hen kan helpen om doelen te bereiken en succesvol te zijn.

3. Spontaniteit: ADHD kan leiden tot spontaniteit en een avontuurlijke geest. Mensen met ADHD zijn vaak bereid nieuwe dingen te proberen en buiten hun comfortzone te treden.

4. Snelle denkers: Sommige mensen met ADHD zijn erg snel in het denken en kunnen informatie snel verwerken. Dit kan hen helpen in situaties waar snelheid van denken een voordeel is.

5. Multitasking: Hoewel multitasking niet altijd efficiënt is, zijn sommige mensen met ADHD in staat om effectief te multitasken en meerdere taken tegelijkertijd aan te pakken.

6. Intuïtie: Mensen met ADHD hebben soms een sterke intuïtie en kunnen snel situaties beoordelen of beslissingen nemen op basis van hun gevoel.

7. Hyperfocus: Hoewel ADHD wordt gekenmerkt door aandachtsproblemen, kunnen mensen met ADHD soms ook in een staat van "hyperfocus" terechtkomen, waarin ze zich volledig kunnen concentreren op een taak of activiteit die hen boeit.

Het is belangrijk op te merken dat hoewel deze voordelen kunnen bestaan, mensen met ADHD nog steeds uitdagingen en obstakels kunnen tegenkomen in het dagelijks leven. De voordelen van ADHD kunnen worden versterkt en beter benut met de juiste behandeling, ondersteuning en strategieën om de symptomen van de aandoening te beheren.